Ozgurzihinler
Tek tanrıya inanma düşüncesi, insanlık tarihinde oldukça geç bir dönemde ortaya çıkmıştır. İlkel dönemlerde insanlar doğa olaylarını anlamlandıramadıkları için çoktanrılı politeist inançlara yönelmişlerdi. Güneş, ay, gök gürültüsü, su, ateş gibi doğa unsurları ayrı birer tanrı olarak görülüyordu. Ancak zamanla insan zihni evrimleştikçe, bu çoklu inanç sistemleri tek bir merkeze indirgenmeye başladı. Mısır’da Aton Dini M.Ö. 14. yüzyıl.
Mısır firavunu IV. Amenhotep Ahenaton, geleneksel Mısır panteonunu reddederek Aton adlı tek güneş tanrısına ibadeti zorunlu hale getirdi. Bu, tarihteki ilk radikal monoteist denemelerden biri kabul edilir. Ancak firavunun ölümünden sonra halk eski çoktanrıcılığa geri döndü. Bugün bildiğimiz anlamda kalıcı ve güçlü bir monoteizm, Yahudilik ile ortaya çıktı. Başlangıçta İsrailoğulları, çevre kültürler gibi çoktanrılı bir dine sahipti. Ancak peygamberlerin Musa, Yeşu, Samuel, Yeremya vb. etkisiyle tek ve mutlak bir Tanrı anlayışı şekillendi: Yahve YHWH. Zamanla bu inanç başka tanrı yoktur düşüncesine dönüştü.
Tek tanrı fikri, aynı zamanda tek otorite fikrini güçlendirdi. Bu durum hem siyasal hem de dini düzenlemelere katkı sağladı. Tek tanrı anlayışı, insanlara daha katı ama tutarlı bir ahlak sistemi sundu. 10 Emir bu dönemin en belirgin örneğidir. Tek tanrı inancı, evrenin düzenli ve tek bir akıl tarafından yaratıldığı düşüncesini yaygınlaştırdı. Bu, antik felsefede doğa yasalarının sorgulanmasına zemin hazırladı.
🧠 Yunan filozoflarından Ksenophanes, insan biçimli çoktanrılı tanrıları eleştirdi. Ona göre Tanrı tek, ölümsüz ve değişmezdir. Bu düşünce, Yunan dünyasında monoteizme yakın ilk felsefi çıkışlardan biridir.
🧠 Platon, evrenin düzenini sağlayan tek bir iyi ideasından bahsetti. Bu, tek tanrıcılığa doğrudan olmasa da dolaylı bir yaklaşım sundu.
🧠 Aristoteles, ilk neden veya hareketsiz hareket ettirici fikriyle Tanrı’yı tek bir varlık olarak ele aldı. Bu düşünce, daha sonra İslam ve Hristiyan felsefesinde büyük etki yarattı.
Monoteizm, önce Mısır’daki başarısız bir deneme ile ortaya çıktı, ardından Yahudilik ile kalıcı bir hale geldi. Daha sonra Hristiyanlık ve İslam gibi büyük dinlere zemin hazırladı. Filozoflar, Tanrı’nın tekliği üzerine düşünerek bu fikrin akılcı temellerini oluşturdular.
🌍 İlgili Kaynaklar;
📖 - Jan Assmann, Moses the Egyptian: The Memory of Egypt in Western Monotheism, Karen Armstrong, A History of God, Oxford University Press, The Cambridge History of Religions, Mircea Eliade, Dinler Tarihi, Britannica Ansiklopedisi – Monotheism
