Ozgurzihinler
Ani bir karar verme durumunda beynimizin nasıl işlediğini biliyor muydunuz?
İnsan zihni, her zaman uzun analizler yaparak karar vermez. Özellikle tehlike anlarında ya da zamanın çok kısıtlı olduğu durumlarda, beynimiz devreye farklı bir sistem sokar: hızlı karar verme mekanizması. Beynimizde karar verme sürecinde iki ana yol vardır.
Mantıklı ve yavaş sistem (prefrontal korteks): Düşünme, analiz etme, olasılıkları tartma.
Hızlı ve otomatik sistem (amigdala ve limbik sistem): Tehlike anında refleksif karar. Zaman kısıtlı olduğunda beynimiz prefrontal korteksi devre dışı bırakır, çünkü detaylı analiz için vakit yoktur. Bunun yerine limbik sistemden gelen “hızlı karar” devreye girer. Bu, hayatta kalmamız için evrimsel olarak gelişmiş bir mekanizmadır. Örneğin, yola aniden çıkan bir araba gördüğümüzde, “Durayım mı, koşayım mı?” diye analiz etmeyiz, refleks olarak kenara atılırız. Bu refleks, bilinçli düşünmeden önce gerçekleşir.
🧠 Akıl, Zeka ve Bilincin bu durumdaki rolü;
❗Akıl, durumu mantık çerçevesinde tartabilme gücüdür. Ancak ani kararlarda akıl çoğu zaman devre dışıdır.
⏳ Zeka, daha önceki deneyimleri, bilgileri ve öğrenilmiş davranışları hızlıca devreye sokar. Yani zeka, beynin hafızadan hızlıca hazır çözümler çekebilmesidir.
🔅 Bilinç, farkındalık sağlayarak, sonrasında alınan kararın değerlendirilmesini yapar. Yani refleksif karardan sonra "Ben neden böyle yaptım?" diye düşünmemizi sağlar.
Bu durumun nedeni insan beyni, tehlike anında hayatta kalmayı öncelikli hedef olarak belirler. Düşünmek zaman alır, ama hızlı tepki vermek hayat kurtarır. Dolayısıyla ani kararlar, çoğu zaman bilinçten önce devreye giren içgüdüsel zekanın ürünüdür.
🌍 İlgili Kaynaklar;
📖 - Kahneman, D. Thinking, Fast and Slow. Farrar, Straus and Giroux. Gazzaniga, M. The Consciousness Instinct. Farrar, Straus and Giroux. LeDoux, J. The Emotional Brain. Simon & Schuster. Damasio, A. Descartes’ Error: Emotion, Reason, and the Human Brain.
📄 - Adaptive Decision-Making “Fast” and “Slow”: A Model — R. Khalil, 2025.
Decision-making ability, psychopathology, and brain signatures — M. Moutoussis et al, 2021.
Decision-making under stress: A psychological and ... — LF Sarmiento et al, 2024.
